რო­გორც ცნო­ბი­ლია, უკ­რა­ინ­ის ქა­ლაქ ბუ­ჩა­ში, რუ­სე­თის ჯა­რე­ბის ქვე­და­ნა­ყო­ფე­ბის გას­ვლის შემ­დეგ, მრა­ვა­ლი მშვი­დო­ბი­ანი მცხოვ­რე­ბის გვა­მი იპ­ოვ­ეს, რომ­ლე­ბიც ძა­ლა­დობ­რი­ვი გზით იქ­ნენ და­ხო­ცილ­ნი. ამ­ერ­იკ­ისა და ევ­რო­პის სა­ხელ­მწი­ფო­ებ­ის ლი­დე­რე­ბი აცხა­დე­ბენ, რომ ამ და­ნა­შა­ულ­ის­ათ­ვის რუ­სე­თის პრე­ზი­დენ­ტი ვლა­დი­მერ პუ­ტი­ნი უნ­და გა­სა­მარ­თლდეს, ხო­ლო უკ­რა­ინ­ის პრე­ზი­დენ­ტმა რუ­სე­თი გე­ნო­ცი­დის გან­ხორ­ცი­ელ­ებ­აში და­ად­ან­აშა­ულა.

რას ნიშ­ნავს „გე­ნო­ცი­დი“ და რა იგ­ულ­ის­ხმე­ბა „გე­ნო­ცი­დის მოწყო­ბა­ში“?

„ბი-ბი-სი“-ს მი­ერ დას­მულ ამ კითხვებ­ზე პა­სუ­ხობს სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მარ­თლის პრო­ფე­სო­რი, ლონ­დო­ნის სა­უნ­ივ­ერ­სი­ტე­ტო კო­ლე­ჯის სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­სა­მარ­თლო­ებ­ისა და ტრი­ბუ­ნა­ლე­ბის ცენ­ტრის დი­რექ­ტო­რი ფი­ლიპ სენ­დსი, რო­მე­ლიც ერთ-ერ­თი ინ­იცი­ატ­ორია იმ­ისა, რომ უკ­რა­ინ­ის აგ­რე­სი­აში დამ­ნა­შა­ვე­ებ­ის­ათ­ვის სპე­ცი­ალ­ური ტრი­ბუ­ნა­ლი შე­იქ­მნას.

„რაც შე­ეხ­ება პრე­ზი­დენტ ვლა­დი­მერ ზე­ლენ­სკის ნათ­ქვამს, ვფიქ­რობ, რომ მან ტერ­მი­ნი — „გე­ნო­ცი­დი“ გა­მო­იყ­ენა ძი­რი­თა­დად მხო­ლოდ პო­ლი­ტი­კუ­რი და არა იურ­იდი­ული გა­გე­ბით. ვიტყვი, რომ ტერ­მინ „გე­ნო­ცი­დის“ მი­მართ სხვა­დას­ხვა და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა არ­სე­ბობს — რო­გორც იურ­ის­ტე­ბის მხრი­დან, ას­ევე ფარ­თო სა­ზო­გა­დო­ებ­ის მხრი­და­ნაც. იურ­იდი­ული გა­გე­ბით, გე­ნო­ცი­დის დროს უნ­და იქ­ნეს დამ­ტკი­ცე­ბუ­ლი, რომ ად­ამი­ან­თა ჯგუ­ფის მთლი­ან­ად ან ნა­წი­ლობ­რივ გა­ნად­გუ­რე­ბა წი­ნას­წარ­გან­ზრა­ხუ­ლად ხდე­ბა. ამ კონ­კრე­ტულ შემ­თხვე­ვა­ში კი რუ­სე­ბის (ანუ სა­ვა­რა­უდო მკვლე­ლე­ბის) კონ­კრე­ტუ­ლი გან­ზრახ­ვა აშ­კა­რად არ ჩანს. ცხა­დია, ის სა­ში­ნე­ლი ფო­ტო­ებ­ზე ას­ახ­ული ქმე­დე­ბა სამ­ხედ­რო და­ნა­შა­ულ­ის ჩა­დე­ნის მტკი­ცე­ბუ­ლე­ბად ით­ვლე­ბა და შე­საძ­ლე­ბე­ლია შე­ფას­დეს კა­ცობ­რი­ობ­ის წი­ნა­აღ­მდეგ ჩა­დე­ნილ და­ნა­შა­ულ­ად­აც, თუმ­ცა, ჩე­მი აზ­რით, გე­ნო­ცი­დის გან­საზღვრე­ბას არ შე­ეს­აბ­ამ­ება.

გე­ნო­ცი­დის სტან­დარ­ტულ გან­მარ­ტე­ბა­ში, რო­მე­ლიც 1948 წლის კონ­ვენ­ცი­აშია მო­ცე­მუ­ლი, გან­საზღვრუ­ლია ჯგუ­ფე­ბი ერ­ოვ­ნე­ბის, რა­სის, ეთ­ნი­კუ­რი ან რე­ლი­გი­ური კუთ­ვნი­ლე­ბის მი­ხედ­ვით. ამ კონ­კრე­ტულ შემ­თხვე­ვა­ში ჩვენ საქ­მე გვაქ­ვს ად­ამი­ან­თა ჯგუფ­თან, ერ­ოვ­ნუ­ლი კუთ­ვნი­ლე­ბის მი­ხედ­ვით. ანუ მოკ­ლუ­ლე­ბია უკ­რა­ინ­ელ­ები“, — ამ­ბობს ინ­ტერ­ვი­უში ფი­ლიპ სენ­დსი და იხ­სე­ნებს მსგავს პრე­ცე­დენ­ტებს ის­ტო­რი­იდ­ან, მა­გა­ლი­თად, ბოს­ნი­ის ქა­ლაქ სრებ­რე­ნი­ცა­ში 1990-იან წლებ­ში მომ­ხდა­რი მუს­ლი­მა­ნი მო­სახ­ლე­ობ­ის მა­სობ­რი­ვი მკვლე­ლო­ბა (და­ახ­ლო­ებ­ით 8 ათ­ასი ად­ამი­ანი), რო­მე­ლიც გე­ნო­ცი­დის ფაქ­ტად იქ­ნა აღი­არ­ებ­ული სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­სა­მარ­თლოს მი­ერ. „თუმ­ცა ხაზს ვუს­ვამ იმ გა­რე­მო­ებ­ას, რომ ხორ­ვა­ტი­აში, ვუ­კო­ვარ­ში ჩა­დე­ნი­ლი მა­სობ­რი­ვი მკვლე­ლო­ბის ფაქ­ტი, რო­ცა და­ახ­ლო­ებ­ით 200 ხორ­ვა­ტი გა­ან­ად­გუ­რეს, იმ­ავე სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­სა­მარ­თლომ გე­ნო­ცი­დად კი არ აღი­არა, არ­ამ­ედ კა­ცობ­რი­ობ­ის წი­ნა­აღ­მდეგ ჩა­დე­ნილ და­ნა­შა­ულ­ად“, — აღ­ნიშ­ნავს პრო­ფე­სო­რი.

ფი­ლიპ სენ­დსის თქმით, სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მარ­თლის იერ­არ­ქი­აში გე­ნო­ციდ­ში ბრალ­დე­ბა კა­ცობ­რი­ობ­ის წი­ნა­აღ­მდეგ ჩა­დე­ნილ და­ნა­შა­ულ­ზე მძი­მე არ არ­ის. „ყო­ვე­ლი გე­ნო­ცი­დი იმ­ავ­დრო­ულ­ად კა­ცობ­რი­ობ­ის წი­ნა­აღ­მდეგ მი­მარ­თუ­ლი და­ნა­შა­ულ­იც იქ­ნე­ბა, მაგ­რამ კა­ცობ­რი­ობ­ის წი­ნა­აღ­მდეგ მი­მარ­თუ­ლი ყო­ვე­ლი და­ნა­შა­ული იმ­ავ­დრო­ულ­ად შე­იძ­ლე­ბა გე­ნო­ცი­დი არ იყ­ოს — იმ­იტ­ომ, რომ ყო­ველ­თვის არ არ­ის შე­საძ­ლე­ბე­ლი იმ­ის დამ­ტკი­ცე­ბა — ნამ­დვი­ლად ჰქონ­დათ თუ არა [ეჭ­ვმი­ტა­ნი­ლებს] ად­ამი­ან­თა მთე­ლი ჯგუ­ფის ან მა­თი ნა­წი­ლის და­ხოც­ვის მო­ტი­ვი­რე­ბუ­ლი გან­ზრახ­ვა. თუ ვინ­მე და­ხო­ცავს ოთხ-ხუ­თი ათ­ას ად­ამი­ანს, ეს აუც­ილ­ებ­ლად იქ­ნე­ბა კა­ცობ­რი­ობ­ის წი­ნა­აღ­მდეგ მი­მარ­თუ­ლი და­ნა­შა­ული და ომ­ის კონ­ტექ­სტში — სამ­ხედ­რო და­ნა­შა­ულ­იც, მაგ­რამ იქ­ნე­ბა თუ არა ეს გე­ნო­ცი­დი? იქ­ნე­ბა მხო­ლოდ იმ შემ­თხვე­ვა­ში, თუ თქვენ შეძ­ლებთ იმ­ის დამ­ტკი­ცე­ბას, რომ ეს მკვლე­ლო­ბე­ბი მო­ტი­ვი­რე­ბუ­ლია გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი სურ­ვი­ლით და გან­ზრახ­ვით, ად­ამი­ან­ის ჯგუ­ფის გა­სა­ნად­გუ­რებ­ლად“.

„მე გე­ნო­ციდ­თან და­კავ­ში­რე­ბით მრა­ვა­ლი საქ­მის გან­ხილ­ვა­ში მი­მი­ღია მო­ნა­წი­ლე­ობა და გეტყვით, რომ ამ­ის დამ­ტკი­ცე­ბა ძა­ლი­ან ძნე­ლია. იმ­იტ­ომ, რომ ის ად­ამი­ან­ები, რომ­ლე­ბიც მკვლე­ლო­ბას სჩა­დი­ან, არ ტო­ვე­ბენ ქა­ღალ­დზე გა­კე­თე­ბულ წარ­წე­რებს — „მე ამ ად­ამი­ან­ებ­ის გა­ნად­გუ­რე­ბა წი­ნას­წარ დავ­გეგ­მე და გან­ვა­ხორ­ცი­ელე“. რჩე­ბა მხო­ლოდ ის, რომ ვი­მოქ­მე­დოთ ბრალ­დე­ბუ­ლე­ბის ქცე­ვით, რო­მელ­შიც ჩანს ად­ამი­ან­თა გა­ნად­გუ­რე­ბის სურ­ვი­ლი და გან­ზრახ­ვა. მაგ­რამ ას­ეთი დას­კვნე­ბის გა­კე­თე­ბა ძა­ლი­ან რთუ­ლია.
მო­სა­მარ­თლე­ებს ძა­ლი­ან უძ­ნელ­დე­ბათ დას­კვნე­ბის გა­მო­ტა­ნა ქცე­ვის მო­დე­ლის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით. თუმ­ცა ერ­თი რამ უნ­და გან­ვმარ­ტოთ: მარ­თა­ლია, სა­ზო­გა­დო­ებ­ის ცნო­ბი­ერ­ებ­აში გე­ნო­ცი­დი რა­ტომ­ღაც უფ­რო მძი­მე მოვ­ლე­ნად აღ­იქ­მე­ბა, ვიდ­რე კა­ცობ­რი­ობ­ის წი­ნა­აღ­მდეგ ჩა­დე­ნი­ლი და­ნა­შა­ული, მაგ­რამ სა­ერ­თა­შო­რი­სო სა­მარ­თლის მი­ხედ­ვით ასე არ არ­ის: სას­ჯე­ლი იგ­ივე იქ­ნე­ბა, ანუ ამ თვალ­საზ­რი­სით ორ­ივე სა­ერ­თა­შო­რი­სო და­ნა­შა­ულ­ად ით­ვლე­ბა და მა­თი კა­ტე­გო­რია ერ­თნა­ირია.

გე­ნო­ცი­დი სა­ზო­გა­დო­ებ­ის ცნო­ბი­ერ­ებ­აში სა­ში­ნე­ლე­ბის პი­რა­მი­დის მწვერ­ვა­ლად ით­ვლე­ბა. ვფიქ­რობ, რომ ას­ეთი აღ­ქმა თვით ტერ­მი­ნით არ­ის გა­მოწ­ვე­ული, რო­მე­ლიც გან­სა­კუთ­რე­ბით სა­ში­ნელ გან­ცდებს ბა­დებს. და კი­დევ იმ­იტ­ომ, რომ არ­ის მარ­თლაც შე­მაძ­რწუ­ნე­ბე­ლი იმ ად­ამი­ან­ებ­ის მა­სობ­რი­ვი და­ხოც­ვა, რომ­ლე­ბიც სხვე­ბის­გან რა­ღა­ცით გან­სხვავ­დე­ბი­ან.

ჩე­მი აზ­რით, „ბუ­ჩას საქ­მეს­თან“ მი­მარ­თე­ბით, არ­ის ერ­თი მო­მენ­ტი, რო­მელ­საც მთა­ვა­რი მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქ­ვს. ნი­ურ­ნბერ­გის ტრი­ბუ­ნალ­მა ამ ქმე­დე­ბას „უმ­აღ­ლე­სი და­ნა­შა­ული“ უწ­ოდა. ეს არ­ის აგ­რე­სი­ის და­ნა­შა­ული, რო­მელ­საც გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მნიშ­ვნე­ლო­ბა აქ­ვს. იმ­იტ­ომ, რომ ის არ­ის ერ­თა­დერ­თი გზა, რო­მე­ლიც პი­რა­მი­დის მწვერ­ვა­ლი­სა­კენ მი­დის“, — აღ­ნიშ­ნავს ფი­ლიპ სენ­დსი.

თარ­გმნა სი­მონ კი­ლა­ძემ
წყა­რო: https://www.bbc.com/russian/news-61009722