როგორც ცნობილია, უკრაინის ქალაქ ბუჩაში, რუსეთის ჯარების ქვედანაყოფების გასვლის შემდეგ, მრავალი მშვიდობიანი მცხოვრების გვამი იპოვეს, რომლებიც ძალადობრივი გზით იქნენ დახოცილნი. ამერიკისა და ევროპის სახელმწიფოების ლიდერები აცხადებენ, რომ ამ დანაშაულისათვის რუსეთის პრეზიდენტი ვლადიმერ პუტინი უნდა გასამართლდეს, ხოლო უკრაინის პრეზიდენტმა რუსეთი გენოციდის განხორციელებაში დაადანაშაულა.
რას ნიშნავს „გენოციდი“ და რა იგულისხმება „გენოციდის მოწყობაში“?
„ბი-ბი-სი“-ს მიერ დასმულ ამ კითხვებზე პასუხობს საერთაშორისო სამართლის პროფესორი, ლონდონის საუნივერსიტეტო კოლეჯის საერთაშორისო სასამართლოებისა და ტრიბუნალების ცენტრის დირექტორი ფილიპ სენდსი, რომელიც ერთ-ერთი ინიციატორია იმისა, რომ უკრაინის აგრესიაში დამნაშავეებისათვის სპეციალური ტრიბუნალი შეიქმნას.
„რაც შეეხება პრეზიდენტ ვლადიმერ ზელენსკის ნათქვამს, ვფიქრობ, რომ მან ტერმინი — „გენოციდი“ გამოიყენა ძირითადად მხოლოდ პოლიტიკური და არა იურიდიული გაგებით. ვიტყვი, რომ ტერმინ „გენოციდის“ მიმართ სხვადასხვა დამოკიდებულება არსებობს — როგორც იურისტების მხრიდან, ასევე ფართო საზოგადოების მხრიდანაც. იურიდიული გაგებით, გენოციდის დროს უნდა იქნეს დამტკიცებული, რომ ადამიანთა ჯგუფის მთლიანად ან ნაწილობრივ განადგურება წინასწარგანზრახულად ხდება. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში კი რუსების (ანუ სავარაუდო მკვლელების) კონკრეტული განზრახვა აშკარად არ ჩანს. ცხადია, ის საშინელი ფოტოებზე ასახული ქმედება სამხედრო დანაშაულის ჩადენის მტკიცებულებად ითვლება და შესაძლებელია შეფასდეს კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულადაც, თუმცა, ჩემი აზრით, გენოციდის განსაზღვრებას არ შეესაბამება.
გენოციდის სტანდარტულ განმარტებაში, რომელიც 1948 წლის კონვენციაშია მოცემული, განსაზღვრულია ჯგუფები ეროვნების, რასის, ეთნიკური ან რელიგიური კუთვნილების მიხედვით. ამ კონკრეტულ შემთხვევაში ჩვენ საქმე გვაქვს ადამიანთა ჯგუფთან, ეროვნული კუთვნილების მიხედვით. ანუ მოკლულებია უკრაინელები“, — ამბობს ინტერვიუში ფილიპ სენდსი და იხსენებს მსგავს პრეცედენტებს ისტორიიდან, მაგალითად, ბოსნიის ქალაქ სრებრენიცაში 1990-იან წლებში მომხდარი მუსლიმანი მოსახლეობის მასობრივი მკვლელობა (დაახლოებით 8 ათასი ადამიანი), რომელიც გენოციდის ფაქტად იქნა აღიარებული საერთაშორისო სასამართლოს მიერ. „თუმცა ხაზს ვუსვამ იმ გარემოებას, რომ ხორვატიაში, ვუკოვარში ჩადენილი მასობრივი მკვლელობის ფაქტი, როცა დაახლოებით 200 ხორვატი გაანადგურეს, იმავე საერთაშორისო სასამართლომ გენოციდად კი არ აღიარა, არამედ კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულად“, — აღნიშნავს პროფესორი.
ფილიპ სენდსის თქმით, საერთაშორისო სამართლის იერარქიაში გენოციდში ბრალდება კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილ დანაშაულზე მძიმე არ არის. „ყოველი გენოციდი იმავდროულად კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაულიც იქნება, მაგრამ კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართული ყოველი დანაშაული იმავდროულად შეიძლება გენოციდი არ იყოს — იმიტომ, რომ ყოველთვის არ არის შესაძლებელი იმის დამტკიცება — ნამდვილად ჰქონდათ თუ არა [ეჭვმიტანილებს] ადამიანთა მთელი ჯგუფის ან მათი ნაწილის დახოცვის მოტივირებული განზრახვა. თუ ვინმე დახოცავს ოთხ-ხუთი ათას ადამიანს, ეს აუცილებლად იქნება კაცობრიობის წინააღმდეგ მიმართული დანაშაული და ომის კონტექსტში — სამხედრო დანაშაულიც, მაგრამ იქნება თუ არა ეს გენოციდი? იქნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ თქვენ შეძლებთ იმის დამტკიცებას, რომ ეს მკვლელობები მოტივირებულია განსაკუთრებული სურვილით და განზრახვით, ადამიანის ჯგუფის გასანადგურებლად“.
„მე გენოციდთან დაკავშირებით მრავალი საქმის განხილვაში მიმიღია მონაწილეობა და გეტყვით, რომ ამის დამტკიცება ძალიან ძნელია. იმიტომ, რომ ის ადამიანები, რომლებიც მკვლელობას სჩადიან, არ ტოვებენ ქაღალდზე გაკეთებულ წარწერებს — „მე ამ ადამიანების განადგურება წინასწარ დავგეგმე და განვახორციელე“. რჩება მხოლოდ ის, რომ ვიმოქმედოთ ბრალდებულების ქცევით, რომელშიც ჩანს ადამიანთა განადგურების სურვილი და განზრახვა. მაგრამ ასეთი დასკვნების გაკეთება ძალიან რთულია.
მოსამართლეებს ძალიან უძნელდებათ დასკვნების გამოტანა ქცევის მოდელის გათვალისწინებით. თუმცა ერთი რამ უნდა განვმარტოთ: მართალია, საზოგადოების ცნობიერებაში გენოციდი რატომღაც უფრო მძიმე მოვლენად აღიქმება, ვიდრე კაცობრიობის წინააღმდეგ ჩადენილი დანაშაული, მაგრამ საერთაშორისო სამართლის მიხედვით ასე არ არის: სასჯელი იგივე იქნება, ანუ ამ თვალსაზრისით ორივე საერთაშორისო დანაშაულად ითვლება და მათი კატეგორია ერთნაირია.
გენოციდი საზოგადოების ცნობიერებაში საშინელების პირამიდის მწვერვალად ითვლება. ვფიქრობ, რომ ასეთი აღქმა თვით ტერმინით არის გამოწვეული, რომელიც განსაკუთრებით საშინელ განცდებს ბადებს. და კიდევ იმიტომ, რომ არის მართლაც შემაძრწუნებელი იმ ადამიანების მასობრივი დახოცვა, რომლებიც სხვებისგან რაღაცით განსხვავდებიან.
ჩემი აზრით, „ბუჩას საქმესთან“ მიმართებით, არის ერთი მომენტი, რომელსაც მთავარი მნიშვნელობა აქვს. ნიურნბერგის ტრიბუნალმა ამ ქმედებას „უმაღლესი დანაშაული“ უწოდა. ეს არის აგრესიის დანაშაული, რომელსაც განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს. იმიტომ, რომ ის არის ერთადერთი გზა, რომელიც პირამიდის მწვერვალისაკენ მიდის“, — აღნიშნავს ფილიპ სენდსი.
თარგმნა სიმონ კილაძემ
წყარო: https://www.bbc.com/russian/news-61009722
