რუსეთის წინააღმდეგ ეკონომიკური სანქციების შემოღების გეგმები დასავლეთის სახელმწიფო ლიდერთა განცხადებებში ბევრად მკაცრი და კონკრეტული გახდა. რუსეთის პრეზიდენტს კი ეს სანქციები ირონიულ ღიმილს ჰგვრის და ჯერ არავინ იცის — იცინის თუ არა პუტინი ბოლოჯერ. რა როლს შეასრულებს ენერგოპოლიტიკა ომის ზღვარზე მყოფ მსოფლიოში?! ამ თემაზე პოლიტიკურ მეცნიერებათა დოქტორი ვახტანგ მაისაია გვესაუბრება.
— ბატონო ვახტანგ, რამდენად იმოქმედებს ევროპის ლიდერთა გაფრთხილებები რუსეთის დილემაზე — შეიჭრას თუ არა უკრაინაში სამხედრო ძალებით?
— ასეთი უკიდურესად დაძაბული ურთიერთობა დასავლეთსა და რუსეთს შორის (თუ კოლექტიურ დასავლეთზეა საუბარი) კლასიკური ცივი ომის, ანუ საბჭოთა კავშირის დროსაც კი არ ყოფილა. პუტინმა, ფაქტობრივად, გადაასწრო საბჭოთა ხელმძღვანელებს, მის სათაყვანებელ სტალინსაც კი. არ მგონია — უკან დაიხიოს, რადგან მას დაგეგმილი ჰქონდა უკრაინის დასჯა, ისევე, როგორც ჩვენ დაგვსაჯა 2008 წელს. ამიტომ დასავლეთის სახელმწიფოების ლიდერების შეგონებები უკვე მასზე აღარ მოქმედებს. ბაიდენმაც კი, სრულიად მართებულად, იგი შეურაცხადად გამოაცხადა. რაც შეეხება სანქციებს, მგონი ესეც ნაკლებად იმოქმედებს რუსეთზე, რადგან სანქციების პოლიტიკის გატარება აზრს კარგავს იმის ფონზე, როცა მის წინააღმდეგ, ფაქტობრივად, ყველა სანქციაა უკვე გამოყენებული. ერთადერთი, რაც შეიძლება პუტინზე და მის გარემოცვაზე დაწესდეს, ეს მხოლოდ პერსონალური სანქციებია. ესაა და ეს… წარმოიდგინეთ, რუსეთი წავიდა იმაზეც, რომ ქვეყნიდან გააძევა ამერიკის ელჩის მოადგილე, ანუ ის, ფაქტობრივად, მზადაა, გაწყვიტოს ამერიკასთან დიპლომატიური ურთიერთობა. ეს რას ნიშნავს, ყველამ ვიცით.
— ანალიტიკოსები ელოდნენ, რომ წინა კვირას, გერმანიის კანცლერ ოლაფ შოლცის პუტინთან შეხვედრაზე განიხილებოდა „ჩრდილოეთის ნაკადი 2“- ის პროექტის დასრულების საკითხიც, თუმცა ინფორმაცია ამის შესახებ არ გავრცელებულა. არადა რუსეთის შეჭრის ერთ-ერთ შემაკავებლად ისინი დასავლეთის მიერ ამ პროექტის დაბლოკვასაც კი მიიჩნევენ. გამოდის, რომ რუსეთისთვის იმდენად დიდია მეზობელი სახელმწიფოების დასჯის სურვილი, რომ მისთვის ნაკლებად ღირებული ხდება 55 მილიარდი კუბური მეტრი ბუნებრივი აირის რეალიზების საკითხიც?
— „ჩრდილოეთის ნაკადი 2“ გაგრძელებაა „ჩრდილოეთის ნაკადი 1“-ის, რომელიც ბუნებრივი აირის შედარებით ნაკლებ მოცულობას ატარებს. რუსებმა, როგორც ჩანს, ეს ყველაფერი წინასწარ გათვალეს და დაიწყეს „სამხრეთის ნაკადი 2“-ის მშენებლობა, რომელიც ანალოგიური მოცულობის ბუნებრივ აირს მიაწვდის თურქეთიდან და ბალკანეთის ნახევარკუნძულიდან. ეს ნაკადი, უნგრეთისა და ავსტრიის გავლით, უერთდება გერმანიის გაზგამანაწილებელ სისტემას. უნგრეთის პრემიერმა ვიქტორ ურბანმა, მოსკოვში ვიზიტის შემდეგ, მიაღწია იმას, რომ უნგრეთი სამხრეთ ნაკადიდან მიიღებს გაზს, რაც იმას ნიშნავს, რომ გაზს მიიღებს ავსტრიაც და იტალიაც. ანუ ეს ქვეყნები გაზის მოწოდებაზე უარს არ ამბობენ. იმ შემთხვევაში, თუ მოხდება უკრაინაში შეჭრა და კოლექტიური დასავლეთი ერთიან პოზიციას შექმნის, მაშინ შეიძლება რუსულ გაზზე ჰიპოთეტურად ყველამ ერთად თქვას უარი. თუმცა, მე ეჭვიც კი მეპარება კოლექტიური დასავლეთის არსებობაში.
— თუ გერმანია არ გაითვალისწინებს მისი პარტნიორების სულისკვეთებას „ჩრდილოეთის ნაკადი 2“- ის პროექტის დაბლოკვისას, შეიძლება თუ არა, ესეც იქცეს ევროპის ერთიანობის რღვევის საბაბად?
— უკრაინის კრიზისმა გამოიწვია ის, რომ კოლექტიური დასავლეთი, სამწუხაროდ, ორად უკვე გაიყო. ანუ გაჩნდა ე.წ. ატლანტიკური დასავლეთი (ამერიკა-პოლონეთი, ბალტიისპირა სახელმწიფოები, დიდი ბრიტანეთი, კანადა, ავსტრალია და ჩეხეთი) და კონტინენტური ევროპა, რომელიც ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებს აერთიანებს (საფრანგეთი, გერმანია, იტალია, ესპანეთი, უნგრეთი და ა.შ.). ამ ქვეყნებს მოსკოვთან ურთიერთობისას ცოტა განსხვავებული ხედვა გააჩნიათ. ვიქტორ ურბანის მოსკოვში ჩასვლით უნგრეთმა, ფაქტობრივად, მთლიანად დასავლეთს ზურგში დანა ჩასცა. მანვე დაბლოკა უკრაინის მიღება ნატოს კიბერუსაფრთხოების სამუშაო ჯგუფში და ამით მოუსპო უკრაინას საშუალება — მიეღო დახმარება კიბერ-თავდაცვის მიმართულებით. შედეგმაც არ დააყოვნა. მეორე დღესვე რუსეთმა განახორციელა ძალიან მძლავრი შეტევა უკრაინაზე და მოახდინა თავდაცვის გენერალური შტაბისა და პრეზიდენტის ვებ-გვერდების ბლოკირება.
და კიდევ, ერთი ნიუანსი — რუსეთს გაუჩნდა შანსი, გაზის საბადოები წარმართოს ჩინეთის (აზიის) მიმართულებით. საუბარია „ციმბირის ძალა“ და „ციმბირის ძალა-2“-ის პროექტის მშენებლობაზე. ამ პროექტით მან აღმოსავლეთისთვის გაზის ადეკვატური რაოდენობის მიწოდების ვალდებულება აიღო.
ჩინეთი უკვე ძალიან მზარდი ეკონომიკური გლობალური გავლენის ცენტრია. ის ძალიან მალე გადაუსწრებს ამერიკას და გახდება ნომერ პირველი ეკონომიკის სიმძლავრის ქვეყანა. ბუნებრივია, მას სჭირდება შესაბამისი ენერგორესურსები, კერძოდ, გაზი, რომელიც ეკოლოგიურად ყველაზე სუფთაა, ის კი, ძირითადად, ორიენტირებულია ქვანახშირის მოხმარებაზე. თუ ევროკავშირი უარს იტყვის რუსული გაზის მოხმარებაზე, რუსეთს აქვს შანსი, რომ ის მარაგები, რომელიც უნდა გადაესროლა დასავლეთისაკენ, მიმართოს აზიისკენ და მიაწოდოს არა მხოლოდ ჩინეთს, არამედ სამხრეთ და ჩრდილოეთ კორეას (და იაპონიასაც კი).
საინტერესო ფაქტია, რომ რუსეთმა თხევადი გაზის ტექნოლოგიებიც აითვისა. მან „გაზპრომის“ პარალელურად შექმნა „ნოვოტეკის“ კორპორაცია თხევადი გაზის წარმოებისათვის და, სხვათა შორის, მიუხედავად იმისა, რომ ამერიკა ლიდერია თხევადი გაზის მოპოვების კუთხით, „ნოვოტეკი“ დღემდე ახორციელებს ამერიკისთვის თხევადი გაზის მიწოდებას.
— რაც შეეხება უკრაინის ენერგოუსაფრთხოების საკითხს – რუსეთს ყოველთვის ჰქონდა განზრახვა, რომ, ჩრდილოეთის და სამხრეთის ნაკადების მეშვეობით, უკრაინა საერთოდ ამოეგდო სატრანზიტო სტატუსის მქონე ქვეყნების სიიდან, თუმცა, დასავლეთის ძალისხმევით, დღეს უკრაინა ევროპის გაზით მომარაგების ქსელში ერთ-ერთი მთავარი მოთამაშეა. რა ბედი ეწევა ევროპისკენ უკრაინის ტერიტორიაზე გამავალ გაზსადენს, მას შემდეგ, რაც უკრაინასა და რუსეთს შორის 2024 წელს დადებული ხელშეკრულების ვადა ამოიწურება? რამდენად რეალურია საომარ მდგომარეობაში მყოფ ქვეყნებს შორის ამ სახის ხელშეკრულების გაგრძელება?
— გეთანხმებით, ეს კონტრაქტი ჯერ კიდევ იანუკოვიჩის დროს გაფორმდა. ამ პროექტს რუსეთი ვერ შეაჩერებს, რადგან ის მას საკმაოდ სერიოზულ ზარალს მოუტანს. დიახ, რუსეთს ჰქონდა ასეთი განზრახვა, თუმცა დასავლეთმა გამოიყენა ე.წ. ენერგეტიკული ქარტიის მესამე დამატებითი პროტოკოლი, რის მიხედვითაც მონოპოლიზებული არ უნდა იყოს ენერგოწარმოების მთელი სქემა (დაზვერვა, მოპოვება, ტრანზიტი და, შესაბამისად, ბაზარი). სწორედ ამ ოთხი ციკლის დაცვას დათანხმდა ევროკავშირი, რაზეც რუსეთიც დაითანხმა. სხვათა შორის, საქართველოსთან ომის მიუხედავად, რუსეთს არ შეუწყვეტია გაზის მიწოდება და სომხეთიც თავის მომხმარებელს გაზს აწვდიდა. ბაქო-თბილისი- ერზერუმის გაზსადენიც, ასე თუ ისე, მწყობრში იყო (მხოლოდ ბაქო-თბილიის-ჯეიჰანის გაზსადენზე მოხდა დივერსია თურქეთის ტერიტორიაზე) და გაზის მიწოდება ხორციელდებოდა ომის პერიოდშიც. რამდენადაც პარადოქსული არ უნდა იყოს, ეკონომიკურ მომენტებს ომი ხელს არ უშლის.
— ენერგოდამოუკიდებლობა დღეს დასავლეთს ჰაერივით სჭირდება, სწორედ ამიტომ ევროკავშირის ლიდერები აცხადებენ, რომ მწვანე ენერგეტიკის – განახლებადი ენერგიის წყაროების შექმნაა აუცილებელი. რამდენად შესაძლებელია, რომ ამ გზით გამომუშავებული ენერგია რუსეთის საბადოებიდან ჩრდილოეთის და სამხრეთის ნაკადებში გამავალი რესურსის თანაზომადი გახდეს? თუ ეს განცხადებები მხოლოდ გეოპოლიტიკური რიტორიკის ნაწილია?
— ეს ფანტასტიკის სფეროა… ნატოს ენერგეტიკული უსაფრთხოების კონცეფციის შემუშავებაში მე მაქვს მონაწილეობა მიღებული და ნატოს ეკონომიკური კომიტეტისგან მადლობის წერილები და საბრძოლო ჯილდოც მაქვს მიღებული. როგორც ამ დარგის სპეციალისტმა, სამწუხაროდ, უნდა გითხრათ, რომ განახლებადი ენერგორესურსების წილი მსოფლიო ენერგეტიკის მოხმარებაში 8%-ს არ აღემატება. ასე რომ, 2030 წლამდე ეს პრობლემა არ მოგვარდება. ანუ ჩვენ გვექნება არაგანახლებადი, მილევადი და ნახევრადმილევადი ენერგორესურსების მოხმარების ტემპები.
მართალია, ევროკავშირს აქვს მწვანე ენერგეტიკის განვითარების იდეა და 2030 წლისთვის შეიძლება გაზარდონ კიდეც განახლებადი ენერგორესურსების მოხმარების მოცულობა, თუმცა მანამდე მისვლაა საჭირო. ეს საკითხი, სწორედ მხოლოდ გეოპოლიტიკური რიტორიკის დონეზეა დაყვანილი. ასე რომ, სამწუხაროდ, SWIFT-ის გათიშვამაც შეიძლება მაინცდამაინც არ იმოქმედოს რუსეთზე ეკონომიკური სანქციების მიმართულებით.
რუსეთს არ აქვს საგარეო ვალი დასავლეთთან. ამავე დროს, ეკონომიკური სანქციები, რომელიც ადრე იყო დაწესებული, მათ შორის, საქართველოსთან წარმოებული ომისა და უკრაინის „მაიდანის“ შემდეგ განვითარებული მოვლენების ფონზე, რუსეთმა შეძლო 80% -ით მოეხდინა იმპორტ-შემცვლელი ელემენტების შემოღება-განვითარება. მან გაზარდა თავისი სტრატეგიული მარაგები (უცხოური ვალუტა და ოქრო) და აგრესიული მეთოდებით აფრიკაშიც კი დაიწყო ოქროს მარაგების მოძიება. პუტინის თავხედობამ დასავლეთის ინტერესების შებღალვაც კი შეძლო აფრიკაში.
— ე.ი. სანქციებზე საუბრის საპასუხოდ, რუსეთის პრეზიდენტის ირონიული სიმშვიდე არ არის პოლიტიკური ნიღაბი?
— სამწუხაროდ, ეს ასეა. პუტინს აქვს პრეტენზია, რომ იყოს მსოფლიო გავლენის ცენტრი, გლობალური დონის ჰეგემონი. პრინციპში ეს არის ტრიპოლარული, ანუ სამპოლუსიანი (აშშ, ჩინეთი, რუსეთი) მსოფლიო წესრიგი. ეს ტერმინი, სხვათა შორის, მიუნჰენის საერთაშორისო კონფერენციის საერთაშორისო ექსპერტთა ჯგუფმა 2019 წელს დაადგინა, რითაც მათ დააფიქსირეს, რომ შეიცვალა უნიპოლარული მსოფლიო წესრიგი და გადასულია მულტიპოლარული მსოფლიო წესრიგისაკენ. ამ შემთხვევაში უკვე იკვეთება ტრიპოლარული მსოფლიო წესრიგის კონტურები. სწორედ ამიტომაა, რომ რუსეთი მუშტს უღერებს დასავლეთს და უფრო ამერიკის შეერთებულ შტატებს, რა პროცესშიც უკრაინა, სამწუხაროდ, საჯილდაო ქვა გახდა.
მოამზადა ნინო ქავთარაძემ