საქართველოს ჟურნალისტთა ახალი თაობა – „ალიონი 21“-ის
ეთიკის კოდექსი
ა/ო „ალიონი 21“-ის ჟურნალისტთა ქცევის კოდექსი განსაზღვრავს „ალიონი 21“-ის ეგიდით შექმნილ საინფორმაციო-ანალიტიკურ ვებ-პორტალზე ახალი ამბების გაშუქების, პუბლიკაციათა მომზადების, სარედაქციო საქმიანობის პრინციპებს, წესებსა და სახელმძღვანელო რეკომენდაციებს.
„ალიონი 21“-ის ჟურნალისტთა საქმიანობის განმსაზღვრელი პრინციპები ეფუძნება მედიის პროფესიულ სტანდარტებს თავისუფალ, პლურალისტურ და დემოკრატიულ სახელმწიფოში და სავალდებულოა შესასრულებლად.
წესები განსაზღვრავს კოდექსის მოთხოვნებს, რომლებიც დაცული უნდა იყოს „ალიონი 21“-ის ჟურნალისტთა მიერ ამ კოდექსით გათვალისწინებული ამოცანების შესასრულებლად.
სახელმძღვანელო რეკომენდაციების გამოყენება და „ალიონი 21“-ის ჟურნალისტების მიერ კოდექსით დადგენილი პრინციპებისა და წესების დაცვა დახმარებას გაუწევს რედაქციას პროფესიული საქმიანობისას წარმოქმნილი ეთიკური საკითხების გადაწყვეტაში, საყოველთაოდ აღიარებული პროფესიული სტანდარტების შესაბამისად.
წინამდებარე კოდექსი შექმნილია „მაუწყებელთა ქცევის კოდექსით“ განსაზღვრული პრინციპებისა და წესების მიხედვით, რაც, თავის მხრივ, სამართლებრივად ეფუძნება საქართველოს კონსტიტუციას, მაუწყებლობის მარეგულირებელ საერთაშორისო ხელშეკრულებებს, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლების შესახებ სხვა საკანონმდებლო აქტებს.
კოდექსის პრინციპები
- კოდექსი ეყრდნობა შემდეგ პრინციპებს:
ა) მიუკერძოებლობა და ზუსტი ინფორმაციის მიწოდება, სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება, ჟურნალისტთა პროფესიული თავისუფლება, სარედაქციო დამოუკიდებლობა და საზოგადოებრივი ანგარიშვალდებულება, სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბების ხელშეწყობა;
ბ) საზოგადოების ინტერესების გათვალისწინება;
გ)პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის პატივისცემა; გამოხატვის თავისუფლების უზრუნველყოფა საზოგადოებრივ ინტერესსა და პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობის პრინციპებს შორის ბალანსის დაცვის საფუძველზე;
დ)თვითრეგულირების ფარგლებში საჩივრის განხილვისა და გადაწყვეტის პროცედურების განსაზღვრა.
- კოდექსის გამოყენებისას ჟურნალისტმა უნდა გაითვალისწინოს გამოქვეყნებული მასალის კონტექსტი და მხედველობაში მიიღოს შემდეგი გარემოებები:
ა) მოსალოდნელი ზიანის (სახელმწიფოს იმიჯის შემლახავი და პიროვნების შეურაცხმყოფელი ინფორმაციის) თავიდან არიდების შესაძლებლობა, რაც პორტალზე გარკვეული შინაარსის მასალის გამოქვეყნებას შეიძლება მოჰყვეს;
ბ) კონკრეტული ჟურნალისტური მასალის მიმართ აუდიტორიის მოლოდინის გათვალისწინება, კონტენტის შესახებ მისი ინფორმირების შესაძლებლობა და აუდიტორიაზე მასალის სავარაუდო ზემოქმედების განჭვრეტა;
გ) პორტალის შინაარსობრივ მხარეზე სარედაქციო დამოუკიდებლობისა და პასუხისმგებლობის შენარჩუნების მნიშვნელობა.
- კოდექსის ნორმები, მათი შინაარსის გათვალისწინებით, ვრცელდება სოციალურ მედიაში განთავსებულ მასალებზეც.
- კოდექსის მიზანი
ა) კოდექსის მიზანია, პორტალზე მომუშავე შემოქმედებითი ჯგუფი პასუხისმგებლობით მოეკიდოს პროფესიული ეთიკის ნორმების დაცვასა და საზოგადოების წინაშე ანგარიშვალდებულებას, რაც აუცილებელია დემოკრატიულ საზოგადოებაში ზნეობისა და ადამიანური ღირებულებების დასაცავად, საზოგადოებრივი თანხმობისა და ტოლერანტობის გასამტკიცებლად;
ბ) იმ შემთხვევაში, თუ პორტალზე მომუშავე გუნდი დაარღვევს ამ კოდექსით განსაზღვრულ წესებს, იგი ვალდებულია აღნიშნული ქმედება საფუძვლიანად დაასაბუთოს და კოდექსის პრინციპების შესაბამისად მოახდინოს სარედაქციო პროცესის ნათლად და მკაფიოდ დემონსტრირება;
თვითრეგულირების და ანგარიშვალდებულების სისტემა
- რედაქციას უფლება აქვს — აირჩიოს თვითრეგულირების ეფექტიანი მექანიზმი (ამ თვალსაზრისით, იგი მოქმედებს „მაუწყებლობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-14 მუხლისა და წარმოდგენილი კოდექსის შესაბამისად, რომელიც მაღალპროფესიულ სტანდარტებს ეფუძნება და ითვალისწინებს საჩივრის ეფექტიანად განხილვის გამჭვირვალე პროცედურას, მასზე დროულ და დასაბუთებულ რეაგირებას).
- თავის მხრივ, გასაჩივრების წესი, მაუწყებელთა ქცევის კოდექსით მოწესრიგებულ საკითხებთან დაკავშირებით, განსაზღვრულია საქართველოს კანონმდებლობით.
ანგარიშვალდებულება:
რედაქცია იღებს ვალდებულებას, წელიწადში ერთხელ ჩაატაროს თვითრეგულირების სისტემის აუდიტი და სარედაქციო კოლეგიას წარუდგინოს დეტალური ანგარიში შემდეგი პუნქტების გათვალისწინებით:
ა) ამ კოდექსის მოთხოვნების დარღვევასთან დაკავშირებით შესული საჩივრების, განცხადებებისა და მათ თაობაზე მიღებულ გადაწყვეტილებათა ოდენობის შესახებ;
ბ) საჩივრის განხილვის ვადების შესახებ;
გ) პორტალის თანამშრომელთა მიერ ამ კოდექსის დარღვევის შემთხვევათა რაოდენობის, დარღვეული მუხლების, განმეორებითი დარღვევების, დარღვევების აღკვეთისა და მათი პრევენციის მიზნით გამოყენებული ზომების შესახებ;
დ) პორტალის მიერ საკუთარი თანამშრომლების პროფესიული გადამზადებისა და კვალიფიკაციის ამაღლების მიზნით გატარებული ღონისძიებების შესახებ.
საჩივრის განხილვა
- რედაქციამ უნდა შეიმუშავოს მიუკერძოებელი და სამართლიანი პროცედურა, რათა უზრუნველყოს საჩივრის განხილვის გამჭვირვალე პროცესი.
- საჩივრები უნდა განიხილებოდეს დროულად, გონივრულ ვადაში. თუ გადაწყვეტილების მიღებისათვის აუცილებელია 21 დღეზე მეტი ვადა, მთავარი რედაქტორი ვალდებულია დაასაბუთოს თავისი გადაწყვეტილება ვადის გაზრდის თაობაზე და აცნობოს ამის შესახებ ყველა დაინტერესებულ პირს.
მაუწყებლის მიერ საჩივარზე მიღებული გადაწყვეტილების გასაჩივრება
- საჩივრის თაობაზე რედაქციის მიერ მიღებული გადაწყვეტილება შეიძლება გასაჩივრდეს 14 დღის ვადაში სასამართლოს გზით.
- საჩივართან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილება უნდა იყოს წერილობითი და დასაბუთებული.
- მიღებული გადაწყვეტილება ეგზავნება ყველა დაინტერესებულ მხარეს
რედაქციის მიერ ზუსტი ინფორმაციის მიწოდების უზრუნველყოფის შესახებ
- რედაქცია ვალდებულია, უზრუნველყოს აუდიტორია სანდო და ზუსტი ინფორმაციით და არ დაუშვას ცრუ ან შეცდომაში შემყვანი ინფორმაციის გავრცელება.
- სიზუსტის უზრუნველყოფისათვის, რედაქციამ უნდა მოახდინოს ინფორმაციის წყაროს იდენტიფიცირება. ანონიმურ წყაროზე დაყრდნობით ინფორმაციის გაშუქების შემთხვევაში, რედაქციამ ნათლად უნდა მიუთითოს წყაროს ანონიმურობის შესახებ.
- რედაქციამ უნდა გაითვალისწინოს ინფორმაციის წყაროს შესაძლო დაინტერესება ან მიკერძოებულობა, განსაკუთრებით მაშინ, როცა საქმე ეხება საზოგადოებრივი ინტერესის შემცველ საკითხთან დაკავშირებით გამოთქმულ მოსაზრებას და მიიღოს ყველა გონივრული ზომა, გადაცემული ინფორმაციის სისრულისა და სიზუსტის უზრუნველსაყოფად.
- არსებული შესაძლებლობების ფარგლებში, რედაქცია უნდა დაეყრდნოს პირველ წყაროს და საკუთარი ძალისხმევით მოპოვებულ ინფორმაციას. როგორც წესი, იგი არ უნდა დაეყრდნოს ინფორმაციის მხოლოდ ერთ წყაროს და შეეცადოს რამდენიმე წყაროდან მოიძიოს ინფორმაცია.
- ინფორმაციის მნიშვნელობიდან გამომდინარე, რედაქციამ უნდა დააზუსტოს მისი წარმომავლობა და სიზუსტე. თუ შეუძლებელია ინფორმაციის სისწორის, უტყუარობისა და წარმომავლობის დაზუსტება, რედაქციამ უნდა აღნიშნოს, რომ ინფორმაცია დაუზუსტებელია.
- შესაძლებლობის ფარგლებში, რედაქციამ უნდა მოიპოვოს ანონიმური წყაროსგან მიღებული ინფორმაციის ხელნაწერი, აუდიო ან ვიდეო ჩანაწერი.
- თუკი ინფორმაციის წყარო საჯარო პირია, რომელიც არ ითხოვს ანონიმურობას და პორტალს აწვდის მნიშვნელოვან, არაკონფიდენციალურ ინფორმაციას, რომელზეც მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესი არსებობს, რედაქცია ინფორმაციას საკუთარი გადაწყვეტილებითა და პასუხისმგებლობით აქვეყნებს.
- კონფიდენციალური ინფორმაციის გადაცემისას, რედაქციამ უნდა გაითვალისწინოს, რომ ინფორმაციის გავრცელებამ შესაძლოა დაარღვიოს პირის კომერციული ან პირადი საიდუმლოების უფლება.
- ინტერვიუების, ჩაწერილი მასალის, მათ შორის, საარქივო მასალის რედაქტირებისას, რედაქციამ არ უნდა დაამახინჯოს რესპონდენტის ციტატა, ან სხვა სახით არ უნდა შეიყვანოს შეცდომაში აუდიტორია, რაც გულისხმობს ვიზუალური მანიპულაციებით დასმული კითხვების მნიშვნელობის შეცვლას, კონტექსტისგან დაცლილი ციტატის გამოყენებას და სხვ.
- აუდიტორიის შეცდომაში შეყვანის თავიდან აცილების მიზნით, პორტალმა თავი უნდა შეიკავოს ახალი ამბების გაშუქებისას იუმორის, ირონიის ან სატირის გამოყენებისგან, ან ნათლად განმარტოს მათი მნიშვნელობა.
მიუკერძოებლობა
მიუკერძოებლობის პრინციპი: ახალი ამბების გაშუქებისას, რედაქცია ვალდებულია უზრუნველყოს მიუკერძოებლობის პრინციპის განუხრელი დაცვა.
ახალი ამბების გაშუქებისას პორტალისადმი წაყენებული მოთხოვნები (წესები):
- დაუშვებელია პოლიტიკური თანამდებობის პირის, ან პოლიტიკური პარტიის წევრის მონაწილეობა ახალი ამბების გაშუქებაში ჟურნალისტის ამპლუაში.
- პოლიტიკური ნებისმიერი სახის დაპირისპირების ამსახველი, ან მიმდინარე საჯარო პოლიტიკის საკითხები, რომლებზეც მიმდინარეობს დებატები, არ უნდა შუქდებოდეს რედაქციის პირადი დამოკიდებულების ან მოსაზრების საფუძველზე.
- დავის გაშუქებისას რედაქციამ უნდა უზრუნველყოს ამ თემის ამსახველ პუბლიკაციებში ბალანსის დაცვა.
- რედაქცია ვალდებულია, ერთმანეთისაგან მკაფიოდ გამიჯნოს ფაქტი და კომენტარი. თავიდან უნდა იყოს აცილებული მოსაზრებათა ცალმხრივი ინტერპრეტაცია.
- სადავო საკითხებთან დაკავშირებული ყველა მნიშვნელოვანი მოსაზრება უნდა გაშუქდეს დროის იმ მონაკვეთში, როდესაც საკითხი აქტუალურია.
- რედაქციამ უნდა მიიღოს ყველა გონივრული ზომა მიუკერძოებლობის პრინციპის უზრუნველსაყოფად და დროულად აღმოფხვრას ნებისმიერი დარღვევა.
პორტალის სარედაქციო დამოუკიდებლობა
- რედაქციამ უნდა მიიღოს ყველა გონივრული ზომა, რათა დაიცვას სარედაქციო დამოუკიდებლობა და პროფესიული თავისუფლება.
- დაუშვებელია სარედაქციო საქმიანობაში ან შემოქმედებით პროცესში ჩარევა და ცენზურა.
- პორტალმა უნდა გამოაქვეყნოს ინფორმაცია მის სარედაქციო საქმიანობაში ჩარევის ნებისმიერი მცდელობის შესახებ.
- მთავარმა რედაქტორმა უნდა უზრუნველყოს ჟურნალისტის სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება და უფლება, საკუთარი სინდისისა და დამკვიდრებული პროფესიული სტანდარტების შესაბამისად, მიიღოს სარედაქციო გადაწყვეტილებები.
- მთავარმა რედაქტორმა უნდა დაიცვას ჟურნალისტის უფლება პროფესიული მოვალეობების შესრულებისას, იხელმძღვანელოს სინდისის შესაბამისად და პროფესიული ეთიკის სტანდარტებით.
- რედაქციამ პატივი უნდა სცეს პირის პირად ცხოვრებას და უფლებას, მონაწილეობა მიიღოს სამოქალაქო ცხოვრებაში.
- ჟურნალისტმა არ უნდა შელახოს პორტალის დამოუკიდებლობა საკუთარი
სამოქალაქო, პოლიტიკური, ეკონომიკური და საზოგადოებრივი საქმიანობით და თავიდან უნდა აიცილოს ინტერესთა კონფლიქტი.
- პორტალის თანამშრომლებმა უნდა განაცხადონ ინტერესთა კონფლიქტის შესახებ.
- ჟურნალისტმა პატივი უნდა სცეს ადამიანის პირად ცხოვრებას და არ შეიჭრას პირად ცხოვრებაში, თუ არ არსებობს განსაკუთრებული საზოგადოებრივი ინტერესი.
- ჟურნალისტმა უმძიმეს პროფესიულ დანაშაულად უნდა მიიჩნიოს შემდეგი ქმედებები: ფაქტის განზრახ დამახინჯება; ნებისმიერი სახის ქრთამის, საჩუქრის ან სხვა სარგებლის მიღება პროფესიულ საქმიანობაზე გავლენის მოხდენის სანაცვლოდ; პლაგიატი; ფამილარული ურთიერთობების გაბმა, რაც მის პროფესიულ იმიჯს აზიანებს.
10 თეზა
- გამოიწერე ალიონი: ჩვენ საქმეს ვიწყებთ დილიდან — ალიონის პრიზმიდან.
- ალიონთან იოლია…
- ჩვენ ვამბობთ — წავიდეთ! და არა — წადი! — ეს ნიშნავს: გუნდში არიან ლიდერები და არა „უფროსები“.
- ჩვენ უარს ვამბობთ ჟურნალისტურ ძალადობაზე — ეს არის ჩვენი სიძლიერე და არა სისუსტე!
- გვინდა ვაკეთოთ! — რისთვისაც ვპოულობთ გზას და არა მიზეზს…
- აქ აზრის ლიდერებად გვევლინებიან მეცნიერები პოლიტიკოსების ნაცვლად!
- აქ სუბიექტი ობიექტურობას ინარჩუნებს!
- აქ ბალანსის ხელოვნება დაცულია — საფუძვლიანი კრიტიკა და სამართლიანი შექება თანამშრომლობენ.
- გუნდის ყველა წევრი ხელს აწერს ეთიკის კოდექსს, ანუ ვირჩევთ ზნეობრივ ჟურნალისტიკას;
- ჩვენ ვმუშაობთ არა აუდიტორიის მოსაზიდად, არამედ კარგი მთქმელის კარგად გამგონე მკითხველის მოსამრავლებლად…