რუსეთის მიერ უკრაინაში წამოწყებულ ომს მთელმა მსოფლიომ უწოდა „ჯოჯოხეთი დედამიწაზე“. სანამ გაეროს საერთაშორისო სასამართლო ამ არაადამიანური სისასტიკით წარმოებული ოკუპაციის დამგეგმავებს განსასჯელის სკამამდე მიიყვანს, პრეზიდენტი ზელენსკი იძულებულია — დასავლეთს კატეგორიული ტონით მათი მთავარი მისია შეახსენოს. იგი ირიბად ეუბნება დასავლეთს, რომ ევრო–ატლანტიკური ალიანსი, დემოკრატიული ინსტიტუტები, ადამიანის უფლებათა დაცვის ევროპული ორგანიზაციები დედამიწაზე ყველაზე მაღალი ღირებულების — ადამიანის — დაცვისათვისაა შექმნილი. დასავლეთის მოქმედებებში მეტ გაბედულებას სხვადასხვა ფორმით მოითხოვენ მსოფლიოს ყველა თავისუფალი ქვეყნის მოქალაქეები. ამ პროცესების შეფასებისთვის თსუ–ის ამერიკისმცოდნეობის ინსტიტუტის ხელმძღვანელს, პროფესორს ვასილ კაჭარავას გავესაუბრეთ.
— პრეზიდენტ ზელენსკის ყოველდღიური მიმართვებში, უკრაინის ხელისუფლებისა და ხალხის მედგარი პოზიციების გარდა, საკმაოდ მკაცრი ტონიც გვესმის, რომლის ადრესატი ხშირად დასავლური ინსტიტუტებია. რამდენად ადექვატურად პასუხობენ ომში მყოფი პრეზიდენტის მოთხოვნებს მისივე პოტენციური პარტნიორები?
— არ არის გასაკვირი, რომ ზელენსკი მაქსიმუმს მოითხოვდეს საკუთარი ხალხის დასახმარებლად, როდესაც რუსული აგრესია ყოველდღე ასობით ადამიანს ხოცავს, მათ შორის, მშვიდობიან მოსახლეობასა და ბავშვებს. ბუნებრივია, რომ ეს ადამიანი მოითხოვს მაქსიმუმს, იგივე, ცის დახურვას, რაც არარეალური იყო, მაგრამ ეს უნდა მოეთხოვა. ის საბჭოთა წარმოების გამადგურებელი მიგები მაინც გადასცენ დროზე, რომელსაც პოლონეთი სთავაზობს. აქაც ზოზინობს დასავლეთი. ეს ყოველივე მოვალეობაც კია პრეზიდენტის, რომ შიგნიდანაც იბრძოლო და მოკავშირეებისგან მაქსიმუმი მოითხოვო, იმ იმედით, რომ ნაწილი მაინც მიიღო. ასე რომ, ეს ყოველივე ბუნებრივი და გასაგებია, რადგან ეს ადამიანი ახლა ძალიან დიდი პრესის ქვეშაა და მძიმედ განიცდის ვითარებას. რა გასაკვირია, ზოგჯერ, მისი განცხადებების მკვეთრი ტონი?!
რაც შეეხება დასავლეთის პასუხს, ევროპამაც და ამერიკამაც კარგად იცოდა, რომ ეს ომი დაიწყებოდა, თუმცა, იმას ვერავინ იფიქრებდა, რომ პუტინი ატომური იარაღით შანტაჟს დაიწყებდა, რაც კატასტროფაა რუსი ხალხისთვისაც. როგორც კი პუტინი დააჭერს ატომურ ღილაკს ხელს, 20 წუთში რუსებიც აღარ იარსებებენ და, შესაძლოა, ამ გასროლას პლანეტაც მიჰყვეს. ამ კაცის დესპოტურმა ჩვევებმა ყოველგვარ ზღვარს გადააბიჯა. საკუთარი ერის განადგურებაზეც კი თანახმაა თითიდან გამოწოვილი მიზეზების გამო, მაგალითად იმის გამო, რომ უკრაინა არ უნდა შევიდეს ნატოში.
— რუსეთისთვის უკრაინის ნატოში შესვლის პერსპექტივა თითიდან გამოწოვილი მიზეზი გგონიათ?! ეს ხომ პუტინისთვის სტრატეგიული მნიშვნელობის საკითხია?
— ამ ფონზეა ეს მიზეზი თითიდან გამოწოვილი, როცა პუტინი პლანეტის განადგურებაზე საუბრობს. არც სხვა მხრივ არ აქვს რუსეთს არავითარი დამაჯერებელი არგუმენტი. უკრაინელებს აბრალებს — ნეონაცისტები ხართო. ნაციზმის მთავარი ხარვეზი რა იყო? — ანტისემიტიზმი, ხომ? ამ დროს უკრაინის პრეზიდენტი ებრაელია, ძალიან ბევრი ებრაელია მთავრობაშიც და დეპუტატებს შორისაც. როგორ უნდა გყავდეს შენი მოსახლეობა იდეოლოგიურად გაბითურებული, ან შენ თვითონ როგორ უნდა იყო ასეთი, რომ ელემენტარულ ცოდნაზე უარი თქვა და ასეთი ბრალდებით დაიწყო ომი?!
ვინ მოგცემს ნეიტრალიტეტის უფლებას? — ამაშია მთელი უბედურება…
— რატომ იკავებს თავს ამერიკა და ნატო მკაცრ პასუხზე? თუ რუსეთი, უკრაინის მსგავსად, მის მიზანში ამოღებულ სახელმწიფოებსაც დაგვსჯის, მაშინ რაღად გვინდა ნატოსკენ სწრაფვა?
— რეალურად დავინახეთ, რომ ნატო ყოყმანობს და ეს ბუნებრივიცაა — ვის უნდა, ახლა, მესამე მსოფლიო ომი და ტანკები ევროპაში. რაც ევროპამ გადაიტანა, მტრისას. მეორე მხრივ, ტრამპმა კი გაიხუმრა, რომელმაც ნატო „ქაღალდის ვეფხვს“ მიამსგავსა, რომ ნატომ ვერ გამოამჟღავნა ის ძალა, რაც საჭირო იყოო. მაგრამ დასავლეთი ნელ-ნელა ძალას იკრებს და დახმარებას აძლიერებს. რა გგონიათ, ამერიკამ არ იცოდა ერთი ან ორი თვის წინ რაც მოხდებოდა?! ჩემი აზრით, პიროვნებასაც აქვს დიდი მნიშვნელობა, ამ შემთხვევაში, იგივე ბაიდენს. იგი, მისი უდედესი გამოცდილების მიუხედავად, მისი ასაკიდან და ჯანმრთელობიდან გამომდინარე, შედარებით უფრო სუსტ პიროვნებად მომეჩვენა ამ კრიტიკული დროისთვის. გამახსენდა 1938 წლის ბრიტანეთის იმპერიის პარალელი, თუმცა, დემოკრატიული სახელმწიფოს პრემიერი ნევილ ჩემბერლენი, რომელიც ჩეხოსლოვაკიისათვის დაუპირისპირდა ჰიტლერს, (მაშინ ფსიქოლოგიურად ჰიტლერმა მაინც დიდი ზემოქმედება მოახდინა ჩემბერლენზე), დაარწმუნა იგი ისეთ დათმობაზე წასულიყო, როგორიცაა მიუნხენის ცნობილი ღალატი. დასავლეთმა, ფაქტობრივად, ჩეხოსლოვაკია ჩააბარა ჰიტლერს, თუმცა ბრიტანეთი და საფრანგეთი მისი დამოუკიდებლობის გარანტორები იყვნენ. უკრაინის შემთხვევაში ამ პარალელის გავლება, ალბათ, არაა მართებული, მაგრამ შესასწავლია ბაიდენისა და პუტინის რამდენიმე თვის წინანდელი საუბარი, რასაც მალევე მოჰყვა უკრაინის, საქართველოსა და, საერთოდ, აღმოსავლეთ ევროპის მისამართით პუტინის მეტისმეტად თამამი ულტიმატუმები. ამას დღეს აკეთებს სახელმწიფო, რომელსაც, მართალია, აქვს ბირთვული იარაღი, მაგრამ საერთოდ არ აქვს ეკონომიკა; აქვს ისეთი ავანტიურისტული გეგმა, რომელზეც იფიქრებ, რომ ისიც ითხოვს მაქსიმუმს იმ იმედით, რომ იქნებ მიიღოს უკრაინის, საქართველოსა და მოლდოვას ნეიტრალიტეტი. არადა, რა ნეიტრალიტეტზე შეიძლება იყოს ლაპარაკი?! დარწმუნებული ვარ, ყველა ქართველის ოცნება შეიძლება იყოს ქვეყნის ნეიტრალიტეტი (ხომ ყველამ ვიცით, რომ შავი ხიზილალა შავ პურს სჯობია), მაგრამ ეს, სამწუხაროდ, ჯერ კიდევ უაღრესად ძნელად განსახორციელებელი ოცნებაა, რადგან, ისეთ ფეთქებადსაშიშ რეგიონში — უზარმაზარი სამი სახელმწიფოს გადაკვეთაში ვცხოვრობთ, ვინ მოგცემს ნეიტრალიტეტის უფლებას? ან ვინ იქნება ამის გარანტორი? შვეიცარიის მაგალითი ძალიან უნიკალურია და სხვა „უბანიცაა“.
ოღონდ ქართველები ერთმანეთთან აჭიდავე და აღარც უკრაინის ომი ახსოვთ
და აღარც არაფერი
— დღეს საზოგადოება, რომელიც პირდაპირი ეთერით ადევნებს უკრაინაში სისხლისღვრას თვალს, გაღიზიანებულია როგორც დასავლეთის სიფრთხილით, ასევე, საქართველოს ხელისუფლების სიფრთხილით, რომელსაც ხშირად სიმხდალედაც კი ნათლავენ. თქვენ რა შეფასებები გაქვთ?
— პოლიტიკაში სიფრთხილე და სიმამაცე ძალიან რთული და ურთიერთდამოკიდებული ცნებებია. ეს არაა პირადი ცხოვრება, რომ დიუმას რომანების გმირებივით მოიქცე. პოლიტიკურ გადაწყვეტილებებზე, მითუმეტეს, ომისწინა და/ან ომის ვითარებაში მილიონობით საკუთარი მოქალაქის, არც მეტი და არც ნაკლები, სიცოცხლეზეა საუბარი. ამ მიზნის მისაღწევად მაქსიმალური პრაგმატიზმია აუცილებელი.
მესამე მსოფლიო ომი არავის უნდა, დარწმუნებული ვარ — რუსებსაც. უბრალოდ, ეს კაცი, ალბათ, ნამდვილად გაგიჟდა იმ თავის კაბინეტში და, სამწუხაროდ, სრულიად უპასუხისმგებლო თანამოაზრეებიც ჰყავს.
ამერიკა დასაწყისში უფრო ფრთხილობდა, ახლა კი სულ უფრო აძლიერებს ზეწოლას რუსეთზე, მაგრამ მგონი — მეტის გაკეთებაც შეუძლია. ერთ მარტივ მაგალითს მოგიყვანთ — რაშია პუტინის ძალა? ნავთობში, ხომ? ნავთობიდან მიღებული ფულით აფინანსებს ამ არმიას, აწარმოებს ამ ომს და აშანტაჟებს იქ გერმანიას, მთელ ევროპას და დღესაც ფულს უხდიან პუტინს, არა? ამერიკამ, როგორც თავის დროზე რეიგანმა, ფასები რომ დააგდებინოს ნავთობზე და ევროპას ალტერნატიული ენერგომატარებლები მიაწოდოს, ეს ყველა სანქციაზე მეტად შეასუსტებდა რუსეთს. არადა, ამის საშუალება არსებობს.
ტრამპის დროს ამერიკამ უდიდესი ნავთობის რეზერვები გახსნა, ბაიდენმა კი შეაჩერა ეს პროცესი. ახლა კვლავ რომ გახსნას (და დაიწყებს კიდეც) და ამავე დროს ირანისა და საუდების მარაგიც რომ აქტიურად გამოიყენონ ბაზარზე, ევროპასაც ეყოფა და ფასებიც დავარდება. შესაბამისად, პუტინის რუსეთის ფინანსური რესურსებიც უფრო მალე დაშრება. (როგორც წარსულის ერთი პოლიტიკოსი ამბობდა: ომის წარმოებისთვის საჭიროა სამი რამ — პირველ რიგში, ფული, მეორე რიგში, ფული და მესამე რიგში, კვლავ ფული). სწორედ მსგავსი გზით აიძულა რეიგანმა საბჭოთა კავშირი — დაესრულებინა ცივი ომი. მრავალი სხვა გზაც არსებობს. დასავლეთს, ალბათ, კიდევ ცოთა მეტი სითამამე და შეუპოვრობა მართებს და ეს პროცესი მიდის კიდეც.
საქართველოს რაც შეეხება, 1992 და 2008 წლები რომ გავაერთიანოთ, საქართველოზე მეტი „სისხლი“ რუსეთთან ბრძოლაში არავის არ დაუღვრია. არ მესმის რატომ ხდება 1992-99 წლების რუსეთთან ომის მიჩუმათება ქართველი პოლიტიკოსების მიერ. მთავარი მსხვერპლი და ტერიტორიების დაკარგვა სწორედ მაშინ მოხდა. ეს ძალიან საზიანოა ჩვენი სამშობლოსთვის, მითუმეტეს, დღეს. მგონია, რომ ჩვენ ჩვენი ვალი ძალიან კარგადაც გვაქვს მოხდილი და ახლაც შეძლებისდგავარად ვცდილობთ ჩვენს უსაფრთხოებასაც მივხედოთ და უკრაინასაც გვერდით დავუდგეთ. საზოგადოების სხვადასხვა სეგმენტი ამას თავისებურად აკეთებს.
მაგრამ, ჩვენი პრობლემა იმაშია, რომ ოღონდ ქართველები ერთმანეთთან აჭიდავე და აღარც უკრაინის ომი ახსოვთ და აღარც არაფერი. ღმერთმა დაიფაროს და მტერი აქ რომ შემოვიდეს, ალბათ, ორ დაპირისპირებულ დემონსტრაციას დაინახავს რუსთაველზე (მომიტევეთ შავი იუმორი).
ასევე, შეიძლება ითქვას, რომ პლანეტაზე თანამედროვე პოლიტიკოსებს შორის აშკარად გამოკვეთილი ძლიერი პოლიტიკური ლიდერები ნაკლებად არიან. არიან კარგი ბიუროკრატები, რომლებიც გადაწყვეტილებებს ასე ერთბაშად ვერ იღებენ. რასაც აკეთებენ, ალბათ, სწორად აკეთებენ და კარგი შედეგიც იქნება, მაგრამ ყოველ დაკარგულ დღესა თუ საათს უკრაინელი ბავშვების სიცოცხლე ეწირება. ეს არის დღვანდელი ვითარების ერთ-ერთი უმთავრესი დილემა.